स्नातक स्तर के सामान्य एवं आरक्षित वर्ग के छात्रों के आकांक्षा स्तर एवं शौक्षिक निष्पŸिा का तुलनात्मक अध्ययन
2
Author(s):
PRAMOD KUMAR RAJPUT , DEVENDRA SINGH
Vol - 5, Issue- 8 ,
Page(s) : 353 - 375
(2014 )
DOI : https://doi.org/10.32804/IRJMSH
Abstract
सारांश
समाज के वातावरण का छात्रों की शैक्षिक निष्पति पर प्रभाव पड़ता है। शिक्षा एवं सेवा की दृष्टि से छात्र दो वर्गों- सामान्य एवं आरक्षित में विभाजित हैं। परिणाम स्वरूप आरक्षित वर्ग के छात्रों के मन-मस्तिष्क को प्रभावित कर उनकी शैक्षिक निष्पत्ति एवं आकांक्षा स्तर पर प्रभाव डालती है। इसी तथ्य को ज्ञात करने के लिए शोधार्थी ने जनपद आगरा के दयालबाग एजुकेशन इस्टीट्यूट (डीम्ड यूनि0) के स्नातक स्तर के छात्रों को प्रतिदर्श के रूप में चयनित किया। प्रदत्तों के संकलन एवं विवेचना के पश्चात् परिणाम निकला कि सामान्य वर्ग एवं आरक्षित वर्ग के छात्रों के आकांक्षा स्तर में भिन्नता, अर्थात आरक्षित वर्ग के छात्र आकांक्षा स्तर की दृष्टि से सामान्य वर्ग के छात्रों का उच्च है। वहीं शैक्षिक निष्पत्ति सामान्य वर्ग के छात्रों की शैक्षिक निष्पŸिा का औसत 68ः पाया गया। वहीं आरक्षित वर्ग के छात्रों की शैक्षिक निष्पत्ति 57ः पायी गयी।
आरक्षित वर्ग के छात्रों की शै़िक्षक निष्पŸिा के कम पाये जाने का प्रमुख कारण है इन्हें समुचित अवसर प्रदान नहीं हो पाते और ना ही समुचित वातावरण उपलब्ध न होने के कारण छात्र अपने निर्धारित लक्ष्यों को प्राप्त नहीं कर पाते है।
- अग्रवाल, रेखा (1991), अनु0 जाति/जनजाति के विद्यार्थियों को प्रदान की जाने वाली सुविधाओं का उपयुक्तता का अध्ययन। एम0एड0 (अप्रकाशित) लधु शोध प्रबन्ध, दयालबाग:डी0ई0आई0 आगरा।
- आरती, (1997), यू0पी0 बोर्ड, सी0बी0 एस0ई0 बोर्ड तथा आई0सी0एस0ई0 बोर्ड के छात्रों के विज्ञान अभिवृत्ति एवं शैक्षिक निष्पत्ति का तुलनात्मक अध्ययन। अप्रकाशित लधु शोध प्रबन्ध, दयालबाग: डी0ई0आई0, आगरा।
- अंजूवाला (1998), जनजातियों की राजनीतिक संस्कृति। नई दिल्ली: यूनि0 पब्लिकेशन।
- बोर्ग, बाॅल्टर, आर0 (1965), एजूकेशनल रिसर्च इन इन्ट्रोडक्शन। न्ययार्कः डेविड मैककैय कम्पनी, आई0एन0सी0।
- बुच, एम0बी0 (1983-88), द फोर्थ सर्वे आॅफ रिसर्च इन एजूकेशन। नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0।
- बेस्ट, जे0 डब्ल्यू0 (1963), रिसर्च इन एजूकेशन। नईदिल्ली प्रेन्टिस हाफल आॅफ इण्डिया प्राइवेट लिमिटेड।
- भार्गव, महेश (1963), आधुनिक मनोवैज्ञानिक परीक्षण एवं मापन। आगरा: हर प्रसाद भार्गव शैक्षिक प्रकाशन।
- भटनागर, आशा (1983), फिडिक्ट्रस आॅफ स्टूडेण्टस इन्वोल्मेंट इन स्टडीज। आगरा साइकौलोलीकल कार्पोरेशन।
- चैहान, एस0एस0 (1978) एडवान्सड एजूकेशनल साइकोलाॅजी। नई दिल्ली विकास पब्लिशिंग हाउस प्रा0लि0।
- ड्रेवर, जेम्स (1956), ए डिक्शनरी आॅफ आइकोलाॅजी। न्यूयार्क पेन्जन बुक्स लिमिटेड, मिडिलसेक्स।
- दास, इरा (1979), ए स्टडी आॅफ एचीवमेंट एण्ड लेविल आॅफ एसपीरेशन आॅफ स्टूडेन्टस। ए रिसर्च जर्नल आॅफ एजूकेशन एण्ड साकोलाॅजी, आगरा दयालबाग डी0ई0आई0 यूनी0।
- गिलफोर्ड, जे0पी0 (1956), फन्डामेन्टल स्टेटिस्टिक्स इन साइकोलाॅजी एण्ड एजूकेशन। न्यायार्क मैकेग्रोहिल बुक कम्पनी।
- गंगवार, मीता (1990-91), अनुसूचित जाति तथा सवर्ण जाति की छात्राओं के अभिभावकों का शिक्षण व्यवसाय के प्रति अभिमत। अप्रकाशित एम0एड0 लधु शोध प्रबन्धक, आगरा। डी0ई0आई, दयालबाग।
- गुण्डबार एण्ड स्केट्स (1964), मैथोडोलाजी आॅफ एजूकेशनल रिसर्चः एप्लीकेशन, सेन्चूरी क्राफ्ट्स इन काॅरपोरेशन।
- गैरिट, एच0ई0 (1973), स्टेटिसटिक्स इन साइकोलाॅजी एण्ड एजूकेशन। बम्बई वकील फेयर एण्ड साइमन्स प्रा0लि0।
- गौतम, रजनी (1990), जनजातिय एवं गैर जनजातिय छात्रों की सृजनाम्तकता, मूल्य, शैक्षिक निष्पŸिा एवं शिक्षा के प्रति दृष्टिकोण का तुलनात्मक अध्ययन’’ पी-एच0डी0 थीसिस, आगरा यूनी0 एम0बी0 बुच0 फिफ्स सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च। एन0सी0ई0आर0टी0, नई दिल्ली।
- गौड, यशोदा (1990), द डिफ्रेन्सियल स्टडी आॅफ पर्सनल्टी सिंडोर्मस् आॅफ शेड्यूल कास्ट एण्ड नाॅन शेड्यूल कास्ट गर्लस्। पी0एच0डी0 थीसिस् आगरा यूनी0 आगरा, एम0बी0 बुच फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च वाॅल्यूम प् नई दिल्ली।
- गुप्ता, बी0एम0 (1988), कम्पेरकटिव स्टडी आॅफ एजूकेशनल उचीवमेंट आॅफ शेड्यल कास्ट एण्ड शेड्यू0 ट्राइब स्टूडेन्ट्स आॅफ क्लास 10 आॅफ यू0पी0 बोर्ड। इनडिपेन्डेन्स स्टडी, एन0सी0ई0आर0टी0, उम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च, दिल्ली, एन0सी0ई0आर0टी0 वाल्यूम प्प्,।
- फूलन, श्री (1990), अनु0 जाति व गैन अनु0 जाति के माता-पिता की लडकियों का उच्च शिक्षा के प्रति अभिवृत्ति का तुलनात्मक अध्ययन। अप्रकाशित लधु शोध प्रबन्ध, डी0ई0आई0 (डीम्ड यूनी0), आगरा।
- कुमार, योगेश (1983), ए कम्पेरेटिव स्टडी आॅफ एडजेस्टमेंट, एटीट्येड इन्टरेस्ट एण्ड लेविल आॅफ एसपीरेशन आॅफ द ट्राइवल एण्ड नौनट्राइविल स्अूडेन्टस आॅफ द सेकेन्डरी लेविल आॅफ द लोहित डिस्टिे इन अरूणाचल प्रदेश, पी0-एच0डी0 थीसिस, एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च, नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- काॅन्ट्रेक्टर, बी0एम0 (1977), शैक्षिक उपलब्धि, निश्चित चरों का प्रतिफल, एम0बी0 बुच, थर्ड सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- कुमार, अरविन्द (1998-99), विŸाीय सहायता सहित एवं विŸाीय सहायता रहित विद्यालयों के कक्षा 10 के विद्यार्थियों की शै0नि0 का तुलनात्मक अध्ययन। अप्रकाशित एम0एड0 लधु शोध प्रबन्ध, डी0ई0आई0 (डीम्ड यूनि0) आगरा।
- खारे, अनुपम (1992), कास्ट्स प्रैजैडिसस् एण्ड एग्रेशन। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली। एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- मुथैया, बी0सी0 (1907), रिलेशनशिप बिटवीन लेविल आॅफ एसपीरेशन, परफोरमेंस। पास्ट परफोरमेंस एण्ड फ्यूचर परफोरमेंस। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- मुथैया, (1975), ए स्टडी पर्सनल एसपीरेशन एण्ड इट्स रिलेशन टू द एचींवमेंट मेंटिव। सन्दर्भित एम0बी0बुच प्प्प् सर्वे आॅफ एजूकेशन रिसर्च बडौदा।
- मंदल, पी0के0 (1991), पश्चिमी बंगाल में जनजातिय छात्रों के शैक्षिक उपलब्धि पर मनोवैज्ञानिक निर्धारकों का प्रभाव। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च वाल्यूम प्प्,।
- नाथूलाल, नथ्थू (1970), अनुजाति0 के विद्यार्थियों की शैक्षिक समस्याओं का अध्ययन। अप्रकाशित लधु शोध प्रबन्ध, आगरा यूनी0 आगरा।
- नायक, एस0पी0 (1990), एचीवमेन्टस मोटीवेशन एण्ड लेविल आॅफ एसपीरेशन आॅफ ट्राइबल एण्ड नाॅन ट्राइबल चिल्ड्रन इन द एज आॅफ 7-11। पी-एच0डी0 थीसिस, उत्कल यूनी0 सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च वाल्यूम प्प्,।
- स्पीरिटो, जे0पी0 (2000-2001), द इन्सट्रेक्शन लीडरशिप विहेवियर आॅफ प्रिसीपल्स इन मिडिल स्कूल इन कैलीफोर्निया एण्ड द इम्पेक्ट आॅ देअर इम्प्लीमेंन्टेशन आॅफ एकेडैमिक एचीवमेंट। डिजरटेशन एब्सट्रेक्ट्स सोशल एण्ड ह्यूमिनिटीज इन्टरनेशनल, वाल्यूम 60 प्प्,।
- सिंह एम0 (1990), क्रिण्टिव थिंकिग इन रिलेशन टू लेविल आॅफ एसपीरेशन, फिल्ड डिपेन्डेंस, इनडिपेंन्डेंस एण्ड स्टडी हैविट्स एमंग, शैड्यूल ट्राइव एण्ड शैड्यूलकास्ट स्टूडेन्ट्स। पी-एच0डी0 थीसिस, रूहेलखण्ड यूनीवर्सिटी, बरेली। सन्दर्भित एम09बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- त्रिपाठी प्रवीन कुमार (1991), कोग्नीटिव फंग्शनिंग, अफेक्टिव एडजस्टमेंट एण्ड एकेडैमिक एचीवमेंट ए स्टडी आॅफ द ट्राइवल चिल्ड्रन इन उडिसा, पी-एच0डी0 थीसिस, जवाहर लाल नेहरू यूनी0 दिल्ली। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च, नई दिल्ली। एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- त्रिपाठी, सुरेश कुमार (1990), ए स्टडी आॅफ द एकेडैमिक परफोरमेंस आॅफ ट्राइवल एण्ड नाॅन ट्राइवल हाईस्कूल स्अूडेन्टस इन रिलेशन टू देयर सेल्फ कन्सेप्ट लेविल आॅफ एसपीरेशन एण्ड एकेडैमिक मोटीवेशन पी-एच0डी0 थीसिस कुरूक्षेत्र यूनि0 हरियाणा। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम प्प्,।
- उमा व्यास (1992), ए कम्पेरेटिव स्टडी आॅफ द एकेडैमिक एचींवमेंट आॅफ शैड्यूलकास्ट एण्ड नाॅन शेड्यूलकास्ट स्टूडेन्ट्स रिलेशन टू सेल्फ कन्सेप्ट एण्ड लोकस आॅफ कन्ट्रोल’’ पी-एच0डी0 थीसिस, आगरा यूनी0।
- वेसपिया, क्रिसटिन मरे (2001), वोकेशनल इन्ट्रेस्ट्स एण्ड एसपीरेशन बिटवीन एण्ड विद्इन ग्रुप अनालाइज्स आॅफ प्रिडिक्टिव रिलेशनशिप एण्ड पार्टनरस् एक्रोस रेस/एथनिकटी सेक्स एण्ड एबिलिटी लेविल। पी-एच0डी0, लोवा यूनी0 डिजट्र्रेशन एब्सटैªक्ट्स वाॅल्यूम 61, (2001-2002)।
- विल्सन, (1959), इफेक्ट आॅफ स्कूल सोसायटी आॅन द एसपीरेशन आॅफ बायस कमिंग फ्रोम फेमिलीज आॅफ डिफरेन्ट सोसियों इकाॅनोमिक स्टेट्स। सन्दर्भित एम0बी0 बुच, फिफ्थ सर्वे आॅफ एजूकेशनल रिसर्च नई दिल्ली एन0सी0ई0आर0टी0, वाल्यूम ।
|